Соёлын сайд Ч.Номингийн аав Л.Чинбат нар 400 сая тонн нүүрс ухахын тулд Түшиг сумын иргэдийг үл тоож байна

Нэг гараараа охин нь соёлын үр тарьж, нөгөө гараараа аав нь уул ус сэндийчих гэж байгаа талаар бид энэ удаа хүргэх болно. Монгол Улсын Газар тариалангийн бүс нутаг болох Түшиг суманд “Илч Хужирт” ХХК нүүрсний уурхайн олборлолтын үйл ажиллагаа явуулахаар болжээ. Тус компанийн Хужирт чулуун нүүрсний төсөл нь Сэлэнгэ аймгийн Түшиг сумын нутагт, Түшиг сумаас зүүн тийш 15 км-т, Улаан-Овоогийн нүүрсний уурхайгаас зүүн тийш 25 км-т, Зэлтэр боомтоос мөн зүүн тийш 4 км-т байрладаг аж. Үндсэндээ Зэлтэрийн заставын дэргэд Монгол Улс, ОХУ-ын хилийн орчимд ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулахаар зэхээд эхэлжээ. Энэ газар нь Монголын түүхэнд гардаг Зэлтэрийн гацаатай хаяа дэрлэн оршиж байгаа юм. Хайгуулын явцад 400 сая тонн чулуун нүүрсний нөөцтэй болох нь тогтоогдсон байна. 

“Илч Хужирт” ХХК нь 2011 онд үүсгэн байгуулагдсан, Гүйцэтгэх захирлаар нь Ж.Чулуунбаатар бүртгэлтэй байгаа бол Будын Очирбат, Лхагвын Чинбат нар тус компанийн хувьцааг эзэмшиж байна. Очирбатын аав Буд нь анх тус компанийг эзэмшдэг байсан бөгөөд хүүдээ компаниа шилжүүлэн, сүүлд хувьцаа эзэмшигчээр Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, “Гацуурт” компанийг үүсгэн байгуулагч Л.Чинбат бүртгүүлжээ.

Наанаа мал аж ахуй, газар тариалангийн цэвэр хөдөлмөрөөр амьдардаг хэмээн өөрийн имижийг бүрдүүлэх гэж үргэлж хичээж явдаг Л.Чинбатын хувьд Өвөрхангай, Сэлэнгэ зэрэг аймгуудад алтны болон бусад чиглэлийн 17 лицензийг эзэмшдэг нэгэн. Түүний хувьд Сэлэнгийн хэд хэдэн суманд газар тариалангийн үйл ажиллагаа явуулж, эрчимжсэн мал аж ахуй үхэр сүрэг үржүүлдэг. Тариалангийн талбай болон уулын амыг төмөр тороор хашаалан авч бусад малчдад малаа бэлчээх газар үлдээгээгүй талаар нутгийн иргэд гомдолтой байдаг. Хойноос ирээд хот минийх, хотонд ороод хонь минийх гэдэгчлэн даварсаар сүүлдээ хил дагуу нүүрс олборлохоор ханцуй шуугаад орж байна. Хүнд зогсох хэмжээ хязгаар гэж байдаг бол одоо зогсох болсон баймаар юм. Ноён уулын Гацууртын ордоос эхлээд аймаг дамнан хангалттай хэмжээний алт ухаж, хэдэн мянган га талбайд хүнсний ногоо тариалж, хэдэн мянган үхрээ Сэлэнгэд өсгөж байгаа хүн. Одоо нүүрс л ухах дутаж дээ.

“Илч Хужирт” ХХК-ийн талбай нь MV-00020927 лицензийн дугаартай, үйл ажиллагаа явуулахаар болсон Хужирт талбай нь 1794.81 га-г хамардаг. “Илч Хужирт” ХХК нь тус лицензийг 2017.09.26-ны өдөр авсан бөгөөд 30 жил ашиглах юм байна. Сэлэнгэ аймгийн Түшиг сумын ИТХ нь 2022 онд дэмжээгүй бөгөөд, багийн ИНХ мөн дэмжихгүй байгаагаа удаа дараа аймагтаа хүргүүлсэн байдаг. Иргэдийн уулзалтын үеэр ч Л.Чинбат тэргүүтэй аймгийн зарим удирдлагуудын нүүрэн дээр сумын иргэд дэмжихгүй гэдгээ хэлсэн байгаа юм. Гацуурт компанийн тодорхой хэмжээний газар лицензийн бүсэд хамаарч байхад тариалангийн газраа хамгаалахгүй уул уурхай болгохыг дэмжин иргэдтэй уулзаж, тэр бүү хэл хамтарсан компани байгуулан ургуулах гэж биш ухах гэж далайлган орж байгаа Л.Чинбат, Б.Очирбат нарт ёс зүй байна уу. 

Тус талбайд нь зарим аж ахуйн нэгж, иргэдийн тариалангийн талбай болон малын бэлчээр багтаж байгаа юм. Тиймээс нүүрсний уурхайг эсэргүүцсэн иргэд эрх мэдэл, мөнгөний өмнө сөхөрч байгаа бололтой. Орон нутагт 600 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийх нэрээр хэдэн их наядаар хэмжигдэх байгалийн баялгаа өгнө гэсэн үг. Өрмийг нь өгч, хусмаа өөрсдөө авч үлдэх үү гэдэг сонголт Түшигчүүдийн өмнө тулгараад байна. 

Сэлэнгэ аймгийн Түшиг сум Монголдоо цөөнд тооцогдох үзэсгэлэнт байгалиараа алдартай. Монгол Улсын Засгийн газраас WELCOME TO MONGOLIA хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, гадны орны жуулчдыг татах бодлого барьж байхад нөгөө талд нь уул уурхайг эхлүүлж байна. Алт, нүүрс ухаад баяждаг бол Азийн бар болчих хэмжээнд монголчууд явлаа. Хэдэн “хулгайч” нарыг төрүүлснээс том том нүх л тухайн нутагт үлддэг нь үнэн.

Сэлэнгэ аймгийн Засаг даргын тамгын газар “Илч Хужирт” ХХК-тай гэрээ байгуулан Сүхбаатар, Мандал сумдад Дулааны станц барих гэрээг үзэглэсэн байна. Сэлэнгэд Дулааны станц хэрэгтэй. Гэхдээ хэн нэгэн газрын баялагт шунасан хүмүүсийн хүслийг гүйцээж Дулааны станцтай болмооргүй байгаа юм. Түшиг сумын хэдэн малчны хаваржаа, намаржаа лицензийн бүсэд хамаарч байгаа вэ гэдгээ бодох хэрэгтэй. Сум даяараа малаа хужирладаг ганц газрыг нь эрээ цээргүйгээр ингэж уурхай болгочихвол малаа хаана хужирлах болж байна аа. Нутгийн итгэд, нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын шийдвэрүүдийг сонсолгүй дур мэдэн шийдвэр гаргаж “хүчиндэх” юм бол нутгийн иргэд компани хоёрын хооронд мөргөлдөөндөө тулж мэднэ шүү.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Хүнсний хувьсгал”-ыг эхлүүлэн дотооддоо хүнсээ бэлтгэдэг үндэстэн болохыг уриалж, төрийн бодлого болгон зарлаж байхад газар тариалангийн бүс нутгийг нь уурхайн нүх болгохоор улайрч байгаа нь хэний ашиг сонирхол вэ. “Хүнсний хувьсгал”-аа эхлүүлнэ гэж байгаа бол газар тариалан, мал аж ахуй эрхлэгчдийнхээ эрх ашгийг хамгаалахаас эхлэмээр байна, Ерөнхийлөгч өө. Эрүүл хөрсөнд ургасан гурил идэх үү, уурхайн түйрэнд дарагдсан улаан шороотой гурил идэх үү гэдэгтээ тулж байна. Хэдэн хүн ажлын байртай болж, хэдэн мянган хүн эрсдэлтэй хүнс хэрэглэх вэ гэдэг нь жинхэнэ асуудал биш гэж үү. 

Хэн нэгэн эрх мэдэлтэн тариалангийн газрыг уул уурхай болгочихдоггүй юм. Хуулийн дагуу бүх асуудал явах ёстой. Тариалангийн тухай хуулийн

14.1.Тариалангийн газрын зориулалтыг өөрчлөхгүйгээр өөр бусад зориулалтаар эзэмших, ашиглахыг хориглоно.

14.4.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын тогтоолыг үндэслэн гаргасан сум, дүүргийн Засаг даргын саналыг нэгтгэн тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд танилцуулж, холбогдох шийдвэр гаргуулсны үндсэн дээр тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ.

14.5.Энэ хуулийн 14.4-т заасан саналд тухайн газрын байршлыг харуулсан зураглал, агрохими болон агрофизикийн шинжилгээний дүн, аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг хавсаргасан байна.

14.6.Тариалангийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 14.4-т заасан саналыг газрын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагатай зөвшилцсөний үндсэн дээр Засгийн газарт оруулж шийдвэрлүүлнэ гээд заачихсан. Газрын зориулалтыг өөрчлөх Засгийн газрын шийдвэр хаана байна вэ. Хэн ч “Энэ байна” гээд нутгийн иргэдэд алга дарам цаас ч үзүүлсэнгүй.

Засгийн газрын тогтоол, шийдвэр байгаа эсэх нь эргэлзээтэй байхад улсын хилээс 10 гаруйхан км-ын наана удаан түйрэн болгох ажлыг эхлүүлэхээр зэхэж байна. Уурхайн ажил эхэлбэл Түшиг сум бүхэлдээ шороонд дарагдана. Малчид амьдрах боломжгүй, газар тариалан эрхлэгчид Түшиг сумыг хаяж нүүхээс өөр аргагүй байдалд хүрнэ. Уурхайтай зэрэгцээд ургадаг тариа будаа гэж байхгүй. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Хүнсний хувьсгал”-ын хүрээнд тариалан эрхлэгчдэд тариалангийн талбайг нэмж өг, хүүгүй зээл олго гэж байхад газар тариалангийн амин бүс нутгийн тариалангийн талбайг уурхай болгох гээд зүтгэж байна. Энэ ажил удахгүй эхлэх болно гэдгийг Сэлэнгэ аймгийн Хөдөлмөр, халамжийн хэлтсийн байршуулсан ажлын байрны зараас харж болно. Уурхайн ажил удахгүй эхэлнэ. Эхний ээлжинд 72 хүнийг ажлын байраар хангахаар ийнхүү зарыг байршуулсан байна. 

Ганцхан жилийн өмнө Сэлэнгэ аймгийн Санхүү, төрийн сангийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан О.Мөнхбаяр гэгч нь өнөөдөр “Илч Хужирт” ХХК-ийн Орон нутаг хариуцсан менежер болчихсон ухах нь зөв гээд сууж байна. Их мөнгөний өмнө сүнсээ ч худалдахад бэлэн хүмүүсээс энэ байгалийг аврах хэрэгтэй байна. Эрүүл хүнсэндээ санаа зовдог баймаар байна. Нутгийн иргэд нь уурхайг сонгох уу, уламжлалт мал аж ахуй, газар тариалангаа сонгох уу гэдгээ шийдэг.

ҮРГЭЛЖЛЭЛ БИЙ…

Э.БОЛД